Stuk in de VPRO Gids voorafgaand aan de Medialogica-aflevering Bang voor Beijing.

Afgelopen jaar werd in een congrescentrum in het hart van Londen het ‘Oeigoerentribunaal’ belegd. Tientallen getuigen vertelden macabere verhalen over het lot van de Oeigoerse bevolking in de Chinese provincie Xinjiang. Oeigoerse kinderen zijn bij hun ouders weggehaald, vrouwen worden gedwongen tot geboortebeperking, talloze anderen zitten in heropvoedingskampen waar marteling niet wordt geschuwd.

Wie vervolgens het YouTube-kanaal opzoekt van het Engelstalige, Chinese televisiestation CGTN en een video van half september aanklikt over datzelfde Oeigoerentribunaal, ziet in beeld een grote stempel met de welbekende noemer ‘FAKE NEWS’ verschijnen. Vervolgens legt de jonge verslaggever Liu Xiaoxian uit wie er achter dat tribunaal verscholen zit. Ten eerste is het geen echt juridisch orgaan (wat inderdaad klopt), ten tweede wordt het Oeigoerentribunaal gefinancierd door onder meer de Amerikaanse denktank National Endowment for Democracy en het World Uyghur Congress (wat ook klopt). Het laatste is een organisatie die strijdt tegen wat het zelf noemt de ‘Chinese bezetting van Oost-Turkestan’.

In tv-progamma Medialogica wordt gekeken hoe China invloed probeert te krijgen op de beeldvorming rond de Oeigoerse kwestie. Vooral sinds 2018 doen afschrikwekkende verhalen de ronde over honderdduizenden Oeigoeren – een Turkse, islamitische bevolking in Xinjiang – die zouden zijn opgesloten in heropvoedingskampen. Vaak wordt het ronde getal van ‘één miljoen’ gedetineerde Oeigoeren genoemd. Maar dat cijfer is gebaseerd op erg onzekere schattingen en extrapolaties. Toch wordt door experts ernstig rekening gehouden met in elk geval een paar honderdduizend opgesloten Oeigoeren.

Alsnog is er een verwoede strijd gaande rond de beeldvorming, waarbij China op zijn beurt intensief gebruik maakt van onder meer YouTube. Dat is ironisch, aangezien Chinezen zelf geen toegang hebben tot het Amerikaanse videokanaal. De op de buitenwereld gerichte televisiestations CGTN en New China TV zijn op YouTube nadrukkelijk aanwezig met video’s die mythes doorprikken, human interest-verhalen vertellen en tonen hoezeer China opstoot in de vaart der volkeren.

Eén van de sprekers in Medialogica is de Duitse China-deskundige Björn Alpermann, verbonden aan een universiteit in Beieren. Hij bestudeerde de video’s over Xinjiang en de Oeigoerse kwestie die de beide Chinese tv-zenders tussen 2018 en 2020 op YouTube plaatsten. Op basis van die 75 uur aan beeldmateriaal bracht hij in kaart welke narratieven de Chinese staat gebruikt om grip te krijgen op wat China ziet als het Westerse monopolie op de waarheid ten aanzien van de Oeigoeren.

Het was in 1949, vier jaar na de Tweede Wereldoorlog, dat de communistische strijders van de marxistische leider Mao Zedong de Chinese burgeroorlog wonnen. Door die zege van Mao raakte China verloren voor het kapitalistische Westen, aangevoerd door de Verenigde Staten. Dat niet alleen: de kortstondig zelfstandige republiek Oost-Turkestan werd ingelijfd in het nieuwe communistische China. Sindsdien zijn er in het tot Xinjiang gedoopte gebied altijd seperatistische bewegingen geweest die onder het juk van Peking uit willen.

Meerdere keren kwam het tot geweldsuitbarstingen, zoals in 1997: toen vond het ‘Ghulja bloedbad’ plaats, zoals Oeigoerse activisten het noemen. In de stad Yining (‘Ghulja’ in Oeigoers) werden begin dat jaar onafhankelijkheidsprotesten neergeslagen. In 2009 kwam het in de hoofdstad Urumqi opnieuw tot heftige protesten en geweld, nadat helemaal aan de andere kant van China, in een stad bij de oostkust, ruzie was ontstaan tussen Oeigoerse migrantenarbeiders en Han-Chinezen. Volgens de Chinese autoriteiten destijds werden de onlusten in Xianjing opgestookt door het World Uyghur Congress. Precies dezelfde organisatie dus die nu achter het Oeigoerentribunaal in Londen schuil gaat.

De War on Terror die de Verenigde Staten uitriepen na de aanslagen van 11 september 2001 boden China de mogelijkheid om het repressieve beleid in Xinjiang te plaatsen in de context van de strijd tegen de gewelddadige jihad. Het is ook waar dat in landen als Syrië en Pakistan islamitische strijders van Oeigoerse origine rondlopen, alhoewel de aantallen klein zouden zijn. Maar China-deskundige Björn Alpermann laat zien dat China zijn Oeigoerenbeleid de laatste jaren eerder verkoopt met een optimistischer verhaal. Al in de jaren zestig bracht China Engelstalige propagandabeelden naar buiten waarop getoond werd hoe de modderpaden in Xinjiang onder de communistische leiding plaats maakten voor verharde wegen. Net zo tonen video’s nu hoe de Oeigoerse bevolking wordt geholpen met de aanleg van spoor, snelwegen en bruggen. Eveneens passeren verhalen over verarmde Oeigoerse herders die dankzij Chinese subsidie worden omgeschoold en een beter leven krijgen door te gaan werken in een watermeloenenplantage.

Ook de emancipatie van de vrouw, altijd al belangrijk in het communisme, komt nadrukkelijk naar voren. Zo toont een video van CGTN het verhaal van een gescheiden Oeigoerse moeder, die het lukt financieel zelfstandig te worden door een eigen schoonheidssalon te beginnen. Die ‘schoonheidssalon’ is daarbij geen toevallig element. Sinds 2011 heeft de overheid in Xinjiang meerdere campagnes gevoerd om de Oeigoerse islamitische vrouw weg te lokken uit de aloude religieuze wereld van hoofddoeken en burqa’s. Duizenden schoonheidssalons zijn in het straatbeeld verschenen. In centra voor beroepsonderwijs worden Oeigoerse vrouwen, behalve in de Chinese taal, ook onderwezen in de cosmetologie (schoonheidsbehandelingen) en het kappersvak.

Ondertussen houden de twee Chinese tv-zenders goed in de gaten op welke punten ze de waarheidsstrijd met het Westen moeten aangaan. Toen het Amerikaanse Congres zich in 2019 boog over een wet die mensenrechtenschendingen in Xinjiang moet tegengaan, postte CGTN een documentaire over Oeigoers terrorisme. Op dat moment bleek dat het lastig kan zijn om afhankelijk te zijn van een Amerikaans videoplatform. Eerst liet YouTube niet weten dat er een nieuwe video te zien was. Daarna werd de film verwijderd omdat er sprake zou zijn van een schending van copyright. Later werd er een leefijdsbegrenzing aangebracht. In China zullen ze wantrouwig hun wenkbrauwen hebben gefronst.